Većina ljudi koja se bavi ovim pitanjem priznala bi da je engleski jezik u lošem stanju, ali se uglavnom pretpostavlja da svesnim delanjem ne možemo ništa da učinimo po tom pitanju. Naša civilizacija je dekadentna, a naš jezik – kako proizlazi iz te argumentacije – neizbežno mora doživeti isti opšti kolaps. Iz toga proizlazi da je svaki pokušaj borbe protiv zloupotrebe jezika sentimentalni arhaizam, poput preferiranja sveća u odnosu na električno osvetljenje ili kočija umesto aviona. Ispod toga leži polusvesno uverenje da jezik ima prirodni razvoj, a ne da je alat koji oblikujemo za sopstvene potrebe.
Jasno je da propadanje jezika na kraju mora imati političke i ekonomske uzroke: to nije posledica isključivo lošeg uticaja ovog ili onog pisca. Međutim, posledica može postati uzrok, pojačavajući prvobitni uzrok i proizvodeći isti efekat u još intenzivnijem obliku, i tako u nedogled. Čovek može početi da pije zato što se oseća promašeno, a zatim da još više propada upravo zbog pića. Nešto slično dešava se i sa engleskim jezikom. Postaje ružan i netačan jer su naše misli glupe, ali nemarnost u jeziku olakšava nam da imamo glupe misli. Suština je u tome da je ovaj proces reverzibilan. Savremeni engleski, naročito pisani, prepun je loših navika koje se imitiranjem šire, a koje se mogu izbeći ako smo spremni da uložimo neophodan trud. Ako se oslobodimo tih navika, možemo jasnije razmišljati, a jasno razmišljanje je neophodan prvi korak ka političkoj obnovi. Stoga borba protiv lošeg engleskog jezika nije besmislena i nije isključivo briga profesionalnih pisaca. Vratiću se na ovo kasnije i nadam se da će do tada značenje onoga što sam ovde rekao postati jasnije. U međuvremenu, evo pet primera engleskog jezika kojim se danas uobičajeno piše.
Ovih pet odlomaka nisu odabrani zato što su naročito loši – mogao sam citirati i mnogo gore, da sam želeo – već zato što ilustruju razne mentalne mane od kojih sada patimo. Malo su ispod proseka, ali predstavljaju prilično reprezentativne primere. Numerisao sam ih kako bih mogao da se pozovem na njih kada bude potrebno:
1. I am not, indeed, sure whether it is not true to say that the Milton who once seemed not unlike a seventeenth-century Shelley had not become, out of an experience ever more bitter in each year, more alien [sic] to the founder of that Jesuit sect which nothing could induce him to tolerate. – Profesor Harold Laski (Esej o slobodi izražavanja)
(Nisam, zaista, siguran da li nije istina reći da Milton, koji je nekada izgledao ne mnogo drugačije od šelijevskog pesnika XVII veka, nije postajao, iz godine u godinu sve ogorčeniji iskustvom, sve udaljeniji [sic] od osnivača tog jezuitskog reda, kojeg ga ništa nije moglo naterati da toleriše.)
2. Above all, we cannot play ducks and drakes with a native battery of idioms which prescribes egregious collocations of vocables as the Basic put up with for tolerate, or put at a loss for bewilder. – Profesor Lanselot Hogben (Interglossia)
(Pre svega, ne smemo se neodgovorno poigravati sa urođenim bogatstvom idioma, koji nalažu specifične i jedinstvene kombinacije reči, poput osnovnih izraza podnositi umesto tolerisati ili zbunjivati umesto dovesti u nedoumicu.)
3. On the one side we have the free personality: by definition it is not neurotic, for it has neither conflict nor dream. Its desires, such as they are, are transparent, for they are just what institutional approval keeps in the forefront of consciousness; another institutional pattern would alter their number and intensity; there is little in them that is natural, irreducible, or culturally dangerous. But on the other side, the social bond itself is nothing but the mutual reflection of these self-secure integrities. Recall the definition of love. Is not this the very picture of a small academic? Where is there a place in this hall of mirrors for either personality or fraternity? – Esej o psihologiji u politici (Njujork)
(S jedne strane imamo slobodnu ličnost: po definiciji, ona nije neurotična, jer nema ni sukoba ni snova. Njene želje, kakve god bile, potpuno su jasne, jer su upravo one te koje institucionalno odobravanje održava u prvom planu svesti; drugačiji institucionalni okvir promenio bi njihov broj i intenzitet. U tim željama ima vrlo malo onoga što je prirodno, nepromenljivo ili kulturno opasno. S druge strane, društvena povezanost sama po sebi nije ništa drugo do međusobno ogledanje ovih samouverenih integriteta. Setite se definicije ljubavi. Zar ovo nije tačna slika jednog zatvorenog akademskog sveta? Gde u ovoj dvorani ogledala ima mesta za ličnost ili za bratstvo?)
4. All the ‘best people’ from the gentlemen’s clubs, and all the frantic fascist captains, united in common hatred of Socialism and bestial horror at the rising tide of the mass revolutionary movement, have turned to acts of provocation, to foul incendiarism, to medieval legends of poisoned wells, to legalize their own destruction of proletarian organizations, and rouse the agitated petty-bourgeoise to chauvinistic fervor on behalf of the fight against the revolutionary way out of the crisis. – Komunistički pamflet
(Svi „najbolji ljudi“ iz gospodskih klubova i svi frenetični fašistički zapovednici, ujedinjeni u zajedničkoj mržnji prema socijalizmu i bestijalnom užasu pred rastućim talasom masovnog revolucionarnog pokreta, okrenuli su se provokacijama, podlim podmetanjima požara, srednjovekovnim legendama o zatrovanim bunarima, kako bi legalizovali sopstvenu destrukciju proleterskih organizacija i podbunili uznemirenu sitnu buržoaziju na šovinistički zanos u ime borbe protiv revolucionarnog izlaza iz krize.)
5. If a new spirit is to be infused into this old country, there is one thorny and contentious reform which must be tackled, and that is the humanization and galvanization of the B.B.C. Timidity here will bespeak canker and atrophy of the soul. The heart of Britain may be sound and of strong beat, for instance, but the British lion’s roar at present is like that of Bottom in Shakespeare’s A Midsummer Night’s Dream — as gentle as any sucking dove. A virile new Britain cannot continue indefinitely to be traduced in the eyes or rather ears, of the world by the effete languors of Langham Place, brazenly masquerading as ‘standard English’. When the Voice of Britain is heard at nine o’clock, better far and infinitely less ludicrous to hear aitches honestly dropped than the present priggish, inflated, inhibited, school-ma’amish arch braying of blameless bashful mewing maidens! – Pismo u Tribjunu
(Ako u ovu staru zemlju treba uneti novi duh, postoji jedna teška i kontroverzna reforma koju je neophodno sprovesti – humanizacija i oživljavanje BBC-a. Plašljivost u ovom slučaju ukazivala bi na trulež i atrofiju duše. Srce Britanije, na primer, možda je zdravo i snažno kuca, ali rika britanskog lava trenutno je poput Vratilovog glasa u Šekspirovom Snu letnje noći – blaga poput gukanja golubice. Vitalna nova Britanija ne može beskonačno dozvoliti da u očima, ili bolje rečeno ušima sveta, bude ponižavana mlitavim tonovima Langam Plejsa (ulica u kojoj je redakcija BBC-a, prim. prev.), koji drsko glume „standardni engleski“. Kada se u devet sati začuje Glas Britanije, mnogo bi bolje, i beskrajno manje smešno, bilo čuti iskreno izostavljanje glasa h nego sadašnje umišljeno, naduvano, inhibirano, učiteljski ukočeno zavijanje nevinih, stidljivih, devojaka koje mjauču!)
Svaki od ovih odlomaka ima svoje greške, ali, pored ružnoće koja se mogla izbegnuti, dve osobine su zajedničke za sve njih. Prva je zastarelost metafora, a druga je nedostatak preciznosti. Pisac ili ne može da izrazi smisao, ili nesvesno kaže nešto drugo, ili je gotovo ravnodušan prema tome da li njegove reči išta znače. Ova mešavina nejasnoće i puke nesposobnosti najizraženija je karakteristika savremene engleske proze, naročito političkog pisanja. Čim se dotaknu određene teme, konkretno prelazi u apstraktno, a niko ne uspeva da smisli izraze koji nisu otrcani: proza se sve manje sastoji od reči izabranih zbog značenja, a sve više od fraza spojenih kao da su delovi kokošinjca na sklapanje. U nastavku navodim, sa beleškama i primerima, razne trikove kojima se rad na oblikovanju proze uobičajeno izbegava.
ODUMIRUĆE METAFORE. Novoosmišljena metafora pomaže razmišljanju evociranjem vizuelne slike, dok se s druge strane metafora koja je tehnički „mrtva“ (na primer, iron resolution (gvozdena odlučnost)) u praksi vraća statusu obične reči i može se koristiti bez gubitka jasnoće. Ali između ove dve kategorije nalazi se ogromno skladište istrošenih metafora koje su izgubile svu moć evociranja i koriste se samo zato što štede trud za osmišljavanje sopstvenih izraza. Primeri su: Ring the changes on (praviti promene), take up the cudgel for (braniti), toe the line (slediti pravila), ride roughshod over (gaziti preko nečega), Achilles’ heel (Ahilova peta), swan song (labudova pesma), hotbed (leglo). Mnogi od ovih izraza koriste se bez razumevanja njihovog značenja (šta je, na primer, „rift“?), a često se mešaju i nespojive metafore, što sigurno ukazuje na to da pisac nije zainteresovan za ono što govori. Neke metafore su čak iskrivljene do neprepoznatljivosti, poput toe the line, koje se ponekad piše kao tow the line. Još jedan primer je hammer and the anvil (čekić i nakovanj), koji se sada uvek koristi s pretpostavkom da nakovanj strada, iako je u stvarnosti uvek nakovanj taj koji lomi čekić. Pisac koji bi zastao da promisli o značenju, izbegao bi kvarenje ove fraze.
OPERATERI ILI VERBALNE PROTEZE. Ove fraze olakšavaju izbegavanje pronalaženja preciznih glagola i imenica, dok istovremeno dodaju nepotrebne slogove svakoj rečenici, dajući joj privid simetrije. Karakteristične fraze su: render inoperative (učiniti nefunkcionalnim), militate against (delovati protiv), make contact with (uspostaviti kontakt sa), be subjected to (biti podvrgnut), give rise to (izazvati), give grounds for (dati povod za), have the effect of (imati učinak na), play a leading part (imati glavnu ulogu), make itself felt (učiniti osetnim), take effect (postići efekat), exhibit a tendency to (pokazivati tendenciju ka), serve the purpose of (služi svrsi), itd. Ključna karakteristika ovakvih izraza je eliminacija jednostavnih glagola. Umesto da glagol bude jedna reč, poput slomiti, zaustaviti, pokvariti, popraviti ili ubiti, on se pretvara u frazu sastavljenu od imenice ili prideva u kombinaciji s glagolom opšte namene kao što su dokazati, služiti, formirati, igrati ili učiniti.
Osim toga, pasivna konstrukcija se koristi gde god je to moguće umesto aktivne, dok se imeničke konstrukcije preferiraju u odnosu na glagolske oblike (na primer, fraza by examination (putem ispitivanja) zamenjuje examining (ispitivanje)). Upotreba glagola se dodatno smanjuje formacijama sa sufiksima -ize i de-, dok banalne izjave dobijaju privid dubine pomoću oblika poput not un-.
Jednostavni veznici i predlozi zamenjuju se frazama poput with respect to (s obzirom na), having regard to (imajući u vidu), the fact that (činjenica da), by dint of (uz pomoć), in view of (u svetlu), in the interests of (u interesu), on the hypothesis that (na osnovu pretpostavke da). Krajevi rečenica se često “spašavaju” pomoću pompeznih i generičkih izraza, kao što su: greatly to be desired (od velike je važnosti), cannot be left out of account (ne sme se zanemariti), a development to be expected in the near future (razvoj koji se očekuje u bliskoj budućnosti), deserving of serious consideration (zaslužuje ozbiljno razmatranje), brought to a satisfactory conclusion (dovedeno do zadovoljavajućeg zaključka), and so on and so forth (i tako dalje).
PRETENCIOZNA DIKCIJA. Reči kao što su phenomenon (fenomen), element (element), individual (kao imenica: pojedinac), objective (cilj), categorical (kategoričan), effective (efektivan), virtual (virtuelan), basic (osnovni), primary (primaran), promote (promovisati), constitute (konstituisati), exhibit (prikazati), exploit (eksploatisati), utilize (koristiti), eliminate (eliminisati), liquidate (likvidirati), koriste se da bi ulepšale jednostavne izjave i dale privid naučne nepristrasnosti pristrasnim ocenama. Pridevi kao što su epoch-making (epohalan), epic (epski), historic (istorijski), unforgettable (nezaboravan), triumphant (trijumfalan), age-old (vekovni), inevitable (neizbežan), inexorable (neumoljiv), veritable (pravi), koriste se da daju dostojanstvo trivijalnim političkim procesima. Pisanje koje ima za cilj glorifikaciju rata često poprima arhaični ton, sa karakterističnim rečima kao što su realm (kraljevstvo), throne (presto), chariot (kola), mailed fist (oklopna pesnica), trident (trozubac), sword (mač), shield (štit), buckler (štitić), banner (zastava), jackboot (čizma), clarion (rog). Strane reči i izrazi poput cul de sac (ćorsokak), ancien regime (stari režim), deus ex machina (bog iz mašine), mutatis mutandis (uz neophodne izmene), status quo (postojeće stanje), gleichschaltung (usaglašavanje), weltanschauung (svetonazor), koriste se kako bi dodale privid kulture i elegancije. Sem korisnih skraćenica kao što su i.e. (to jest), e.g. (na primer) i etc. (itd.), nema stvarne potrebe za stotinama stranih izraza koji su trenutno prisutni u engleskom jeziku. Loši pisci, naročito oni iz oblasti nauke, politike i sociologije, gotovo uvek su opterećeni idejom da su latinske ili grčke reči uzvišenije od saksonskih. Nepotrebne reči kao što su expedite (ubrzati), ameliorate (poboljšati), predict (predvideti), extraneous (nebitan), deracinated (iskorenjen), clandestine (tajni), subaqueous (podvodni) i mnoge druge neprestano potiskuju engleske reči. Žargon karakterističan za marksističko pisanje (npr. hyena (hijena), hangman (vešala), cannibal (kanibal), petty bourgeois (sitni buržuj), these gentry (ova gospoda), lackey (lakaj), flunkey (slugan), mad dog (besan pas), White Guard (bela garda)) često uključuje reči prevedene s ruskog, nemačkog ili francuskog jezika; Međutim, uobičajen način stvaranja novih reči jeste korišćenje latinskog ili grčkog korena sa odgovarajućim prefiksom ili sufiksom, a po potrebi i oblikom koji označava veličinu. Često je lakše smisliti reči ove vrste (deregionalize (deregionalizovati), impermissible (nedopustivo), extramarital (vanbračno), non-fragmentary (nefragmentarno) i tako dalje) nego osmisliti engleske reči koje bi precizno izrazile značenje. Rezultat je, uopšteno, povećanje nemarnosti i nejasnoće.
Related
Politika i engleski jezik (esej Džordža Orvela), II deoBESMISLENE REČI. U određenim vrstama pisanja, naročito u umetničkoj i književnoj kritici, često nailazimo na duge pasuse koji su gotovo potpuno lišeni značenja. Reči poput romantic (romantično),
plastic (plastično), values (vrednosti), human (ljudsko), dead (mrtvo), sentimental (sentimentalno),
natural (prirodno), vitality (vitalnost), onako kako se koriste u umetničkoj kritici, strogo su besmislene u tom smislu da ne ukazuju ni na jedan prepoznatljiv predmet, niti se od čitaoca očekuje da to pomisli. Kada jedan kritičar napiše: „Izuzetna karakteristika rada gospodina X je njegova živa priroda“, dok drugi napiše: „Osobina koja je odmah upadljiva u radu gospodina X je njegovo specifično mrtvilo“, čitalac ovo prihvata kao jednostavnu razliku u mišljenju. Da su u pitanju reči poput crno i belo, umesto žargonizama poput mrtvo i živo, odmah bi se uočilo da jezik nije pravilno korišćen.
Mnoge političke reči se na sličan način zloupotrebljavaju. Reč fašizam sada nema nikakvo značenje osim u meri u kojoj označava „nešto što nije poželjno“. Reči poput democracy (demokratija), socialism (socijalizam), freedom (sloboda), patriotic (patriotsko), realistic (realističko), justice (pravda) imaju svaka po nekoliko različitih značenja koja se međusobno ne mogu uskladiti. Kada je reč o pojmu demokratija, ne samo da ne postoji opšteprihvaćena definicija, već se pokušaji da se ona uspostavi odbacuju sa svih strana. Gotovo univerzalno se oseća da, kada neku zemlju nazovemo demokratskom, mi je hvalimo: stoga oni koji brane neki režim tvrde da je on demokratski i strahuju da bi morali prestati da koriste tu reč ako bi je vezali za samo jedno značenje.
Reči ovog tipa često se koriste na svesno nepošten način. To jest, osoba koja ih koristi ima svoju ličnu definiciju, ali dopušta slušaocu da misli kako znači nešto sasvim drugo. Izjave poput „Maršal Peten je bio pravi patriota“, „Sovjetska štampa je najslobodnija na svetu“, „Katolička crkva je protiv progonstva“, gotovo uvek su date s namerom da obmanu. Druge reči koje se koriste sa promenljivim značenjima, u većini slučajeva više-manje nepošteno, su: class (klasa), totalitarian (totalitarno), science (nauka), progressive (progresivno), reactionary (reakcionarno), bourgeois (buržoasko), equality (jednakost).
Sada, kada sam napravio ovaj katalog obmana i pervertovanja, dozvolite mi da navedem primer još jedne vrste pisanja do kojeg oni vode. Ovog puta, priroda primera zahteva da bude izmišljen. Prevešću pasus dobrog engleskog na savremeni engleski najgore vrste. Evo poznatog stiha iz Knjige Propovednika:
I returned and saw under the sun, that the race is not to the swift, nor the battle to the strong, neither yet bread to the wise, nor yet riches to men of understanding, nor yet favour to men of skill; but time and chance happeneth to them all.
(Opet vidjeh pod suncem da nije do brzijeh trka, ni rat do hrabrijeh, ni hljeb do mudrijeh, ni bogatstvo do razumnijeh, ni dobra volja do vještijeh, nego da sve stoji do vremena i zgode. (iz prevoda Đure Daničića, prim. prev.))
Evo ga u savremenom engleskom:
Objective considerations of contemporary phenomena compel the conclusion that success or failure in competitive activities exhibits no tendency to be commensurate with innate capacity, but that a considerable element of the unpredictable must invariably be taken into account.
(Objektivna razmatranja savremenih fenomena primoravaju na zaključak da uspeh ili neuspeh u konkurentskim aktivnostima ne pokazuje sklonost da bude srazmeran urođenim sposobnostima, već da se značajan element nepredvidivosti mora neizostavno uzeti u obzir.)
Ovo je parodija, ali ne naročito gruba. Na primer, u pasusu 3 iznad nalazi se nekoliko delova ove iste vrste engleskog jezika. Videće se da nisam napravio potpun prevod. Početak i kraj rečenice prate izvorno značenje prilično verno, ali u sredini se konkretni primeri — trka, bitka, hleb — rastvaraju u nejasne fraze poput „uspeh ili neuspeh u konkurentskim aktivnostima“. To je moralo biti tako, jer nijedan savremeni pisac vrste o kojoj govorim — niko sposoban da koristi fraze poput „objektivna razmatranja savremenih fenomena“ — nikada ne bi izložio svoje misli na tako precizan i detaljan način. Cela tendencija savremene proze ide ka apstraktnom i udaljava se od konkretnog.
Sada analizirajmo ove dve rečenice malo detaljnije. Prva sadrži 49 reči, ali samo 60 slogova, a sve reči su iz svakodnevnog života. Druga sadrži 38 reči i 90 slogova: osamnaest tih reči potiče iz latinskog, a jedna iz grčkog jezika. Prva rečenica sadrži šest živopisnih slika i samo jednu frazu (‘time and chance’) koja bi se mogla nazvati nejasnom. Druga ne sadrži nijednu svežu, upečatljivu frazu, a uprkos svojih 90 slogova daje samo skraćenu verziju značenja sadržanog u prvoj. Pa ipak, bez sumnje je da druga vrsta rečenice dobija sve više prostora u savremenom engleskom jeziku.
Ne želim da preterujem. Ovakvo pisanje još uvek nije univerzalno, i jednostavni izrazi će se tu i tamo pojaviti čak i na stranici ispisanoj najlošijim jezikom. Ipak, ako bi neko zamolio vas ili mene da napišemo nekoliko rečenica o neizvesnosti ljudskih sudbina, verovatno bismo se mnogo više približili mojoj izmišljenoj rečenici nego onoj iz Knjige Propovednika.
Izvor: www.orwell.ru
Prevod: Danilo Lučić
Drugi deo možete pročitati ovde.
Pročitajte i tekst “Da li je ‘orvelovski’ jedna od najčešće pogrešno upotrebljavanih reči?”, ili listu od 25 činjenica o Džrodžu Orvelu.